Kampania edukacyjna RAK PĘCHERZA – WYKRYJ I LECZ!

Rak pęcherza moczowego zajmuje dziewiąte miejsce wśród najczęściej rozpoznawanych nowotworów w populacji ogólnej i jest on drugim najczęściej rozpoznawanym nowotworem układu moczowego-płciowego u mężczyzn. W 2018 r. stwierdzono w Polsce blisko 7,5 tys. zachorowań i blisko 4000 zgonów z powodu raka pęcherza moczowego . U mężczyzn jest on rozpoznawany czterokrotnie częściej niż u kobiet. Częstość występowania raka pęcherza moczowego zwiększa się wraz z wiekiem. Większość zachorowań stwierdza się po 50. roku życia, a około 60% pacjentów ma ponad 65 lat.

Nowotwory pęcherza moczowego w 90% przypadków wywodzą się z komórek wyścielających jego wewnętrzną powierzchnię. Rak powstający z tych komórek nazywany jest rakiem urotelialnym. W chwili rozpoznania większość przypadków (ok. 75%) stanowią guzy, które ograniczone są do wewnętrznej warstwy ściany pęcherza moczowego (nienaciekające błony mięśniowej). Nowotwory te w znakomitej większości mogą być leczone przezcewkowo z zaoszczędzeniem pęcherza moczowego. Szczególną postać nowotworu pęcherza moczowego stanowi rak śródnabłonkowy (CIS – carcinoma in situ), który pomimo swojego „powierzchownego” charakteru cechuje duża skłonność do progresji, czyli naciekania głębiej w obręb ściany pęcherza moczowego. Drugą grupę stanowią chorzy, u których stwierdza się nowotwór obejmujący mięśniówkę pęcherza moczowego. Ci chorzy wymagają bardziej agresywnego leczenia.

Zidentyfikowano wiele czynników zwiększających ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego. Najistotniejszym z nich jest palenie tytoniu, odpowiedzialne za ponad połowę wszystkich zachorowań. W grupie chorych palących, u których rozpoznano raka pęcherza moczowego, częściej dochodzi również do nawrotów choroby. Kolejnym czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu raka pęcherza moczowego jest narażenie na substancje chemiczne związane z ekspozycją zawodową. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się pracownicy drukarni, przemysłu barwników, gumowego oraz naftowego.

Najczęstszym objawem raka pęcherza moczowego, występującym u ponad 2/3 chorych, jest krwiomocz. W zależności od stopnia nasilenia może on przybierać formę widocznej domieszki krwi w moczu lub być wykrywany jedynie na podstawie badań laboratoryjnych moczu. Badaniem rutynowo wykonywanym w przypadku podejrzenia guza pęcherza moczowego jest ultrasonografia (USG) jamy brzusznej. Pozwala ona, przy odpowiednim wypełnieniu pęcherza moczowego, na uwidocznienie nieprawidłowości w obrębie jego ściany. Metoda ta charakteryzuje się jednak ograniczoną skutecznością w wykrywaniu guzów płaskich oraz o wymiarach poniżej 5 mm. Nie znajduje ona zastosowania w przypadku podejrzenia raka śródnabłonkowego (CIS). Wykonuje się również badanie cytologiczne osadu moczu, polegające na poszukiwaniu w moczu komórek nowotworowych uwolnionych do światła pęcherza.

U części chorych konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej z dożylnym podaniem środka kontrastowego w celu oceny miejscowego stopnia zaawansowania choroby (zasięg guza w obrębie pęcherza oraz otaczających tkanek) oraz wykluczeniu zmian nowotworowych w obrębie górnych dróg moczowych (moczowody oraz nerki).

Niezwykle istotnym badaniem w diagnostyce raka pęcherza moczowego jest cystoskopia, czyli ocena cewki moczowej i pęcherza od strony ich światła. Może być ona połączona z pobraniem materiału do badania mikroskopowego (histopatologicznego). W przypadku stwierdzenia guza w obrębie pęcherza moczowego chory poddawany jest przezcewkowemu wycięciu guza (TURBT – transurethral resection of bladder tumor).

TURBT – przezcewkowe wycięcie guza. Pozwala na pozyskanie materiału tkankowego do badania histopatologicznego, które jest niezbędnym do postawienia pewnego rozpoznania oraz ustalenia stopnia złośliwości i zaawansowania miejscowego nowotworu. U chorych na raka pęcherza moczowego ograniczonego do błony śluzowej jest to jednocześnie procedura mogąca prowadzić do całkowitego wyleczenia.

W przypadku chorych na raka ograniczonego do błony mięśniowej postępowaniem uzupełniającym, które ma na celu powstrzymanie nawrotu choroby po TURBT jest dopęcherzowe podanie chemioterapeutyku. U chorych na NMIBC (rak pęcherza moczowego nienaciekający błony mięśniowe – non-muscle invasive bladder cancer) o dużej złośliwości koniecznym jest zastosowanie dopęcherzowego leczenia immunomodulującego polegającego na podaniu wlewek zawierających atenuowane (osłabione) prątki gruźlicy. Takie postępowanie wywołuje przeciwnowotworową reakcję układu immunologicznego.

W przypadku bardziej zaawansowanych postaci raka pęcherza moczowego leczeniem z wyboru jest usunięcie pęcherza moczowego oraz węzłów chłonnych miednicy, czyli cystektomia radykalna (CR). Postępowanie to zasadne jest również u wybranych chorych z nowotworem ograniczonym do błony śluzowej pęcherza moczowego lecz niosącym ze sobą istotne ryzyko progresji choroby. Leczenie operacyjne może być poprzedzone lub uzupełnione chemioterapią.

Utrata pęcherza moczowego pociąga za sobą konieczność rekonstrukcji drogi odpływu moczu. W tym celu najczęściej wykorzystywany jest krótki (15 cm) fragment jelita cienkiego, do którego jednego końca wszywane są moczowody, podczas gdy drugi koniec wyprowadzony jest na powłoki brzuszne w postaci urostomii. Inną możliwością jest wytworzenie zbiornika uformowanego z jelita i zespolonego z własną cewką moczową, co umożliwia gromadzenie moczu i zależne od woli chorego jego wydalanie. Wybór sposobu odprowadzenia moczu zależy od zaawansowania miejscowego choroby oraz preferencji chorego.

W przypadku chorych dotkniętych rakiem pęcherza moczowego, u których istnieją przeciwwskazania do rozległej operacji, jaką jest cystektomia radykalna oraz tych, którzy nie wyrażają na nią zgody, możliwe jest zastosowanie połączenia TURBT z radioterapią oraz chemioterapią.

Pacjenci, u których stwierdza się obecność przerzutów odległych lub stopień zaawansowania miejscowego uniemożliwia leczenie chirurgiczne poddawani są tzw. leczeniu systemowemu (chemioterapia, immunoterapia). Odpowiednio zaplanowana strategia leczenia z zastosowaniem nowoczesnych metod terapeutycznych takich jak immunoterapia pozwala na istotne opóźnienie postępu choroby oraz wydłużenie przeżycia także u pacjentów z zaawansowanym rakiem pęcherza moczowego.

Rak pęcherza moczowego ograniczony do błony śluzowej rokuje dobrze. Chorzy na tę postać nowotworu mogą być skutecznie leczeni w około 90% przypadków. Stwierdzenie przerzutów do węzłów chłonnych lub innych narządów pogarsza rokowanie. Z tego powodu kluczowym dla skutecznego leczenia jest odpowiednio wczesne rozpoznanie choroby.

Pomimo optymalnego leczenia u wielu chorych na rakiem nienaciekającego błony mięśniowej dochodzi do nawrotu choroby lub jej progresji do bardziej rozległej postaci. Z tego powodu chorzy powinni poddawani być wnikliwej obserwacji polegającej na cyklicznym wykonywaniu badania ultrasonograficznego, cystoskopii, a w części przypadków również badania cytologicznego osadu moczu. Regularna kontrola konieczna jest także u pacjentów poddanych cystektomii. Schemat nadzoru ustalany jest indywidualnie.